Meer geschillen, regels blijven struikelblok
Dan maar een geschil aanspannen, beslisten 40 medezeggenschapsraden toen ze er op school niet uitkwamen met hun overlegpartner in 2024. Die druk op de ketel is behulpzaam: 20 zaken konden weer van de agenda omdat de strijdende partijen het alsnog eens werden.
De cijfers staan in het jaarverslag van stichting Onderwijsgeschillen, de thuisbasis van 25 commissies voor geschillen, bezwaren en beroepszaken. Het aantal ingediende medezeggenschapsgeschillen in primair en voortgezet onderwijs is flink gestegen ten opzichte van 2023. Toen werden 23 zaken ingediend waarvan er 10 eindigden met een akkoord zonder procedure.
Hoopgevend? Niet helemaal, want nog altijd komen zaken tot een roemloos einde doordat een van de partijen struikelt op een procedurele horde. Het geschil is dan niet geformuleerd volgens de strikt juridische definities van de complexe medezeggenschapswetgeving, of simpelweg niet op tijd. Met het stempel ‘niet-ontvankelijk’ eindigt de kwestie zonder inhoudelijke behandeling.
In 18 zaken kwam de Landelijke Commissie Geschillen WMS in 2024 tot een uitspraak. Daarvan waren er 8 niet-ontvankelijk. In 7 gevallen was kreeg de indiener van het verzoek helemaal of deels gelijk. In drie zaken vond de commissie de bezwaren van de mr ongegrond.
Daar hoeft de verliezende partij zich niet bij neer te leggen: twee keer werd een commissie-uitspraak vernietigd in hoger beroep bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam. Een derde zaak eindigde met een gedeeltelijke correctie door dezelfde rechter.
Roet in het eten
In 2024 verscheen ook een advies ter verbetering van de wetgeving over medezeggenschap in het onderwijs. Met enkele ingrepen is het mogelijk om meer duidelijkheid te scheppen voor medezeggenschappers, bestuurders, adviseurs en juristen. Het komt nog te vaak voor dat een tijdrovende en kostbare procedure tot de gevreesde niet-ontvankelijkheid leidt, constateerde expert Joke Sperling in haar verbetervoorstellen. AOb Medezeggenschap publiceerde daar al eerder over. Het is zonde als vormfouten en procedurele belemmeringen in de weg staan van een inhoudelijk oordeel. De meest voorkomende oorzaken van niet-ontvankelijkheid volgens de analyse van Sperling: de mr of het bevoegd gezag had de verkeerde procedure gevolgd, het onderwerp viel niet onder de bevoegdheden van de geschillencommissie, of een tijdslimiet gooide roet in het eten. “Daar kan de commissie meestal niet veel aan doen, gezien de voorschriften van de wet.”
Advocaat onderwijsrecht Dik Berkhout ziet zaken die met niet-ontvankelijk eindigen soms met verbazing aan: “Het voornaamste is dat mr’s tijdig een deskundige adviseur hebben.” Die moet de weg kennen in het doolhof van nalevingsgeschillen, instemmingsgeschillen en nietigheidsverklaringen. Een scherp oog voor de termijnen is essentieel. “Soms ben je er als adviseur gewoon te laat bij en kan je de mr eigenlijk niet meer goed helpen.”
Koninklijke handtekening
Dat de procedures eenvoudiger en beter kunnen is duidelijk, inclusief Sperlings voorzet voor wijzigingen van de tekst van de wet. Wanneer is het zo ver? Na ontvangst van het advies heeft de staatssecretaris van Onderwijs een korte waarderende brief gestuurd naar Onderwijsgeschillen, maar daarmee komt de koninklijke handtekening niet in zicht. Dat gaat nog lang duren, blijkt uit een bijbehorende ambtelijke beslisnota. De wetgevingsjuristen van OCW hebben op zijn vroegst in 2026 tijd om zich in de verbeteringen te verdiepen. De ambtelijke behandeling krijgt een lage prioriteit en mocht dit tot een wetsvoorstel leiden, dan moet de kwestie via de volgende minister van Onderwijs naar het kabinetsberaad en het parlement.
Coördinerend secretaris Anja Pranger van Onderwijsgeschillen verwacht dat na de Kamerverkiezingen de lobby voor een snellere behandeling op gang komt. De geschillencommissie zelf laat medezeggenschappers niet zo lang wachten. In februari 2025 is een geschil over een fusie behandeld als adviesgeschil, hoewel het door de gmr was ingediend als nalevingsgeschil en strikt genomen niet-ontvankelijk zou zijn. De commissie pakt het voortaan soepeler aan, staat in de uitspraak: “De Commissie zal in het vervolg nalevingsverzoeken, die zijn gericht op advies- en instemmingsbevoegdheden, niet zonder meer niet-ontvankelijk verklaren. De Commissie zal deze verzoeken als de situatie daarom vraagt, beoordelen aan de hand van de wettelijke toets die is neergelegd in de artikelen 32 en 34 Wms, onder de voorwaarde dat is voldaan aan de procedurele vereisten zoals genoemd in de artikelen 32 en 34 Wms.”
Voor juristen een hoopgevende ontwikkeling, maar de gmr verloor de zaak toch. Het bestuur kreeg op zijn kop wegens het negeren van het adviesrecht over gewijzigde duurzame samenwerking, maar het daarop volgende fusiebesluit bleef overeind. Hier was de gmr niet gevraagd om instemming en kwam de raad twee dagen te laat met het inroepen van nietigheid.
Kwaadwillende bestuurders
Het is al vaker gebleken dat het adviesrecht alleen waarde heeft als de overlegpartner er netjes mee omgaat. Ook dat punt verdient aandacht bij de nodige vereenvoudiging van de medezeggenschapswetgeving, vindt expert Sperling. Kwaadwillende bestuurders kunnen ermee wegkomen als ze geen advies vragen en geen informatie aan de mr verstrekken. Bij een geschil daarover moet de mr direct inhoudelijke argumenten formuleren. Dat is lastig als de nodige informatie ontbreekt.
Deze moeilijk te nemen horde belemmert de mr bij het uitvoeren van adviesrecht. Toch houden zowel de geschillencommissie als de Ondernemingskamer vast aan deze uitleg van de wet. Zolang dat zo blijft staat de mr in adviesgeschillen vanzelf op achterstand, oordeelt Sperling. Om de balans te herstellen zou de medezeggenschapswetgeving aan moeten sluiten bij de Wet op de ondernemingsraden. De commissie krijgt dan gelegenheid om in spoedeisende zaken in te grijpen en een betwist besluit op te schorten. Nu is dat niet mogelijk, waardoor bijvoorbeeld de sluiting van een school al kan worden doorgevoerd terwijl de geschillenprocedure nog niet is voltooid.
